Wunderkammer

• Glas 'Hansje in de kelder’
• 1720
• Glas (Nederland)

Op online-veilingen of rommelmarkten koopt deze verzamelaar glas. Op het glas staat een gravure van Hansje in de Kelder. Dat is een bekende afbeelding van een zwangere vrouw en haar kind, die middels het lot verbonden zijn met elkaar. Zij toost richting Amor (met vleugels en pijlenkoker). Amor is in de kelder wijn aan het te tappen. Het wijntonnetje staat voor liefde in het huwelijk. Dit glas werd gebruikt om een zwangerschap symbolisch aan te kondigen, men toostte ermee zónder de boodschap letterlijk uit te spreken. Dat kon ongeluk brengen. De titel ‘Hansje’ verwijst naar de veelvoorkomende jongens- en meisjesnaam. Helaas is het glas wat beschadigd. Voor de eigenaresse is dit glas heel toepasselijk, omdat ze zelf verloskundige is.

• Fallus (amulet)
• 1^e – 3^e eeuw na Chr.
• Brons (Engeland)

De fallus was een veelgebruikt symbool tegen het kwaad in de Romeinse tijd. Er hingen falli op alle hoeken van de straten in steden als Pompeï om de bevolking te beschermen. Dit exemplaar werd gedragen om de hals als amulet tegen het boze oog. Ook paarden kregen het omgehangen.

• Erotisch miniatuur
• Eind 18^e eeuw
• Ivoor (Frankrijk of Duitsland)

Dit ivoren doosje heeft een schroefdraad. Na opening onthult zich een piepklein schilderijtje. Het is een pornografische afbeelding uit vroegere tijden. Het doosje komt uit een erfenis, via de grootvader van de echtgenoot van de eigenaresse.

• Drinkschaal 'Hansje in de kelder'
• 1901
• Zilver (Nederland)

Deze tazza zit al lang in de familie van de eigenaar. In deze ondiepe schaal schonk men wijn. Op dat moment komt er uit de middelste bol een figuurtje tevoorschijn. Dat wordt Hansje in de Kelder genoemd. Als de zwangerschap goed verliep, dan dronk men uit deze tazza om aan te kondigen dat de vrouw des huizes in verwachting was. De kelder verwijst naar de geborgenheid van de baarmoeder. Dit soort tazza’s met een verschijnend figuurtje in het midden zijn erg zeldzaam. Helaas is dit exemplaar namaak.

• Mangelplank met wastaferelen
• 1790
• Hout (Bolsward)

De vader van de eigenaresse was cardioloog, maar in zijn vrije tijd verwoed houtsnijder. Het was dan ook om het snijwerk dat hij deze plank destijds kocht en er erg verzot op was. De mangelplank is dan ook van uitmuntende kwaliteit. Met een gutsmesje zijn teksten en afbeeldingen van wastaferelen kunstig ingesneden. De plank diende voor het pletten van klein wasgoed, voordat het gestreken werd. Door middel van een roller werd het wasgoed op de gladde achterkant van de plank glad gemaakt.

Schilderij van Adrianus Groenewegen

• Koeien in landschap
• 1955
• Aquarel op doek

De grootvader van de eigenaresse was verzamelaar en nadat hij tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog alles kwijtraakte begon hij opnieuw. In de jaren 1950 kocht hij twee werken rechtstreeks van de kunstenaar Adrianus Groenewegen. De schilder werd sterk beïnvloed door de Haagse School al was die stijl inmiddels niet meer ‘actueel’. Voor Groenewegen bleef de markt echter gunstig, want er bleef belangstelling van kopers voor zijn vele landschappen met koeien in de schilderstijl die hij decennialang hanteerde. Vooral in Engeland, de Verenigde Staten en Canada verkocht hij goed. Leuk aan deze twee werken is het Droste-effect. De aquarel met koeien zie je terug in het schilderij van Groenewegens atelier. Dat werk is ook te zien, midden in deze zaal.

• Delfts blauwe schotel met afbeelding van een rots met bloemen, eend en vogel.
• ca. 1670
• Aardewerk (Delft)

De eigenaar is verzamelaar van toegepaste kunst. Toen hij weer eens wat spullen kocht, ontdekte hij pas achteraf dat hij een van de objecten herkende. Het bleek een aardewerken schotel die hij zelf ooit had weggedaan. Van zijn vrouw mag dit kunstwerk niet in hun vitrinekast pronken omdat het zo kapot is. Het blijkt echter, ondanks alle breuklijnen, een topstuk. De maker is Jacob Wemmersz. Hoppesteyn, de Rembrandt onder de aardewerkbakkers van Delft. Hij maakte het naar Chinees porseleinen voorbeeld, met uiterst verfijnde decoratie.

• Chinese schotel met afbeelding van een dame onder een parasol met bediende
• 1735 – 1740
• Porselein (China)

De moeder van de eigenaresse deed er vaak water met waxinelichtjes in. Later bleek dat het om een ‘Cornelis Pronk’ kon gaan. Nu wil ze graag weten of het echt is of nep? De Nederlandse tekenaar Cornelis Pronk maakte inderdaad het ontwerp voor deze schotel. In opdracht van de Verenigde Oost-Indische Compagnie maakte hij aquarellen die dienden als voorbeeld voor schilders die in China het porselein versierden. Deze parasoldame met een dienaar in een tuinlandschap is daarvan het meest geliefde ontwerp. De originele aquarel wordt bewaard in het Rijksprentenkabinet. In 1735 kwam de eerste levering Pronk-porselein in Nederland binnen. Het meeste was Imari-porselein, met ijzerrood zwart en goud. Typerend is ook dat de achterkant met insecten is beschilderd. Er was enorme vraag naar het Pronk-porselein. De naam verwijst naar de maker van het ontwerp, maar je kon er uiteraard ook mee pronken. De schotel heeft een krankzinnig groot, zeldzaam formaat.

• Theebus met deksel en een voorstelling van bloemen in een vaas.
• ca. 1750
• Porselein (China)

Dit theebusje kocht de eigenaresse in een kringloopwinkel voor nog geen twee euro. Het is een mooi voorbeeld van ‘Amsterdams Bont’. Het blauwwitte porselein werd in China gemaakt en verscheept naar Amsterdam, diep in het ruim tegen het breken. Vervolgens ging het per schip naar Delft, waar deze kleurrijke decoratie aangebracht werd. Daarna werd het per schip terug vervoerd naar Amsterdam, waar het op de markt gekocht werd door rijke West-Friese boeren. Het dekseltje was tegelijk een maatdopje voor de kostbare thee.

• Theebus met twee tortelduifjes op een pijl en boog in een landschap
• ca. 1760 (Qianlong Periode)
• Porselein (China)

Gefortuneerde mensen bestelden in China mooi gedecoreerde theebussen om de thee in te bewaren. Dit is een uitzonderlijk groot model. De kleuren van de decoratie, met overheersend geel, duiden erop dat deze theebus niet in Nederland is besteld maar waarschijnlijk bedoeld was voor Franse of Amerikaanse klanten. Het is vermoedelijk voor een huwelijk besteld, gezien de afbeelding met tortelduifjes. Het is een typisch voorbeeld van export-porselein, dat men in China speciaal voor de buitenlandse markt maakte. Het deksel is helaas beschadigd.

• Sculptuur van Gra Rueb
• Twee parkieten
• 1935
• Gepatineerd brons

Dit stel parkieten stond jaren op zolder bij de eigenaren die niet weten wie het gemaakt heeft. En dat is Gra Rueb, een van de eerste vrouwelijke beeldhouwers in Nederland aan het begin van de 20e eeuw. Het was ongebruikelijk dat ze als vrouw een kunstopleiding ging doen. Bovendien werd beeldhouwen al helemaal niet geschikt geacht voor vrouwen omdat het heel fysiek werk was. Rueb trok zich daar niks van aan en vertrok zelfs naar Parijs om in de leer te gaan bij de grote beeldhouwer Bourdelle. Ze was zeer veelzijdig, maar haar grote specialiteit was het beeldhouwen van dieren. Het brons is afgewerkt met een monochroom diepzwart patina, wat een prachtig gestileerd beeld oplevert.

• Schilderij toegeschreven aan een leerling van Jacob van Strij
• Koeien en schapen in een landschap met rivier
• ca. 1800
• Olieverf op paneel

Dit fantasielandschap is eind jaren 1970 gekocht door de grootvader van de eigenaar. Het schilderij is waarschijnlijk gemaakt door Willem de Klerk, een leerling van de Dordtse schilder Jacob van Strij, die beïnvloed werd door de beroemde Albert Cuyp. Er waren twee broers Van Strij: Jacob maakte landschappen en Abraham schilderde meer portretten en interieurs. Samen maakten zij ook prachtige behangsels die ze verkochten in hun winkel.

• Landkaart Gelderland
• 1566
• Papier (Rome)

De eigenaresse kreeg deze landkaart cadeau van haar toenmalige werkgever. Dit is een van de allervroegste los gedrukte kaarten. Deze kaart werd gegraveerd door een van de Italiaanse Tramezzino-broers en is gemaakt naar een tekening van Jacob van Deventer. Van Deventer was een cartograaf die in opdracht werkte voor de Spaanse Koning Filips II. Zijn tekeningen waren een belangrijke bron voor de hertog van Alva, de generaal van het Spaanse leger in de Lage Landen. Nu zien we dit als een kunstwerk, maar vroeger werden dit soort kaarten als strategische, militaire informatie gezien.

• Romeinse flesjes
• 2^e eeuw n. Chr.
• Glas

De eigenaresse heeft bij het afstoffen een flesje gebroken en sindsdien durft ze de flesjes niet meer aan te raken en zitten ze in een doos. Het is een verzameling Romeinse flesjes, die werden ‘meegegeven’ aan de doden voor in het hiernamaals. Sommige flesjes hebben een olieachtige glans. Er zijn ook flesjes gevonden in Romeinse graven waar nog in olie bereide balsem zat.

• Schilderij van Adrianus Groenewegen
• Atelier van de schilder in Den Haag
• 1954
• Olieverf op doek

De grootvader van de eigenaresse was verzamelaar en nadat hij tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog alles kwijtraakte begon hij opnieuw. In de jaren 1950 kocht hij twee werken rechtstreeks van de kunstenaar Adrianus Groenewegen. De schilder werd sterk beïnvloed door de Haagse School al was die stijl inmiddels niet meer ‘actueel’. Voor Groenewegen bleef de markt echter gunstig, want er bleef belangstelling van kopers voor de schilderstijl die hij decennialang hanteerde. Vooral in Engeland, de Verenigde Staten en Canada verkocht hij goed. In dit schilderij van zijn Groenewegens atelier staat op de ezel een aquarellandschap met koeien. Dat werk is ook te zien in deze zaal, op wand aan de raamkant.

• Karaf met diamantlijngravure
• 1686
• Glas (Leiden)

Deze 17^e-eeuwse aquamarijnkleurige karaf is gemaakt door Willem Jacobsz. van Heemskerck, een Leidse lakenhandelaar die in zijn vrije tijd gedichten schreef en glas graveerde. Met diamant kalligrafeerde hij zijn teksten op glas. Van Heemskerck was zo goed dat hij de ‘Rembrandt onder de graveurs’ werd genoemd. Op dit exemplaar graveerde hij ‘gebruik elk ding tot nut’. In het Rijksmuseum staat een vergelijkbare karaf van zijn hand met dezelfde tekst. De eigenaresse vertelt dat dit glaswerk thuis op de schoorsteenmantel stond terwijl haar katten er langs jakkerden.

• Ets van Rembrandt
• Landschap met kunstenaar
• ca. 1641
• Inkt op papier

Deze ets was al in het bezit van de grootouders van de huidige eigenaresse, die twijfelt of het wel een echte Rembrandt is. Het hangt bij haar onder de trap. Misschien is het een gewone illustratie en uit een boek gescheurd? Het werk blijkt toch door Rembrandt zelf gemaakt en gedrukt. Het is een eerste en enige staat (nooit herdrukt). Van deze etsplaat zijn slechts dertig afdrukken bekend, die allemaal in musea te vinden zijn. Het landschap is misschien door Rembrandt eerst ter plekke getekend, in de buurt van Amsterdam en mogelijk is het figuurtje rechts onder Rembrandt zelf. Eenmaal terug in zijn atelier, kon hij dan naar dit voorbeeld de voorstelling op koperplaat etsen. Rembrandt had een grote productie in etsen, maar ze zijn allemaal zeldzaam en gewild, zeker als het om een eerste druk gaat.

• Drinkgelag
• Eerste helft 19e eeuw
• Ivoor, ebbenhouten voet met ivoren pilasters (Zuid-Duitsland)

De eigenaresse kijkt graag naar dit erfstuk, dat een ereplaatsje op haar schouw heeft. De beeldengroep is gemaakt door een ivoorsnijder op topniveau, puur om te pronken. Het doet denken aan een kroegscène van kunstenaars zoals Jan Steen. De kleding is echter Duits. De staande figuur is de kroegbaas. Een figuur steekt een pijpje op, de andere drinkebroer zit met een kruik op zijn stoel. De vrouw rechts kijkt wat afkeurend toe. Het mag misschien kitsch lijken, maar dat is het volgens de expert niet. De compositie en details zijn uitmuntend.

• Schraubthaler (schroefmunt)
• 1730
• Papier en zilver (Duitsland)

Deze schroefmunt laat de uittocht van protestanten uit Salzburg zien. De toenmalige bisschop dwong de protestanten om te kiezen voor aansluiting bij de Rooms-Katholieke Kerk of voor verbanning zonder hun bezit mee te mogen nemen. Uiteindelijk vertrokken zo’n 20.000 protestanten. In Nederland besloten Middelburg, Vlissingen en Veere enkele honderden vluchtelingen op te nemen. De omstandigheden van de uitzetting zorgden voor verontwaardiging in Protestants Europa, in het bijzonder in Duitsland. Er volgde een stroom publicaties, liederen, pamfletten en schroefpenningen met Bijbelse parabels zoals deze.

• Getijdenboek
• ca. 1525
• Geschreven en geschilderd op perkamenten bladen, gestempelde kalfsleren band (Gent)

Toen de eigenaar dit boekje op kampeervakantie op een Franse brocantemarkt vond, was hij direct verkocht. Het bleek een gouden vondst. Het is een middeleeuws getijdenboek, met gebeden voor elk uur van de dag en van de week. Monniken werkten vaak jarenlang aan de illustraties. Rijke burgers of edellieden bestelden de mooiste exemplaren. Er zijn wel een miljoen van dit soort boeken gemaakt in Europa maar tegenwoordig kom je ze zelden tegen. Veel zijn er in de loop der eeuwen vernietigd of in privéverzamelingen en musea terechtgekomen. Vaak zijn er ook bladzijden uitgesneden zodat de prachtige illustraties met rijkversierde randen los verkocht konden worden.